Mango Tree Information In Marathi | आंबा झाडाची संपूर्ण माहिती

 

Mango Tree

आंबा हे फळ “फळांचा राजा” म्हणून जगभर ओळखले जाते. भारतीय उपखंडात या फळाचा उगम झाला असून भारतात हजारो वर्षांपासून आंब्याची लागवड केली जाते. आजही भारत हा जगातील सर्वाधिक आंबा उत्पादन करणारा देश मानला जातो. जागतिक उत्पादनात भारताचा वाटा अंदाजे ५०% पेक्षा जास्त आहे. वार्षिक उत्पादन कोट्यवधी टनांमध्ये नोंदवले जाते. आंबा विविध रंग, आकार, चव आणि सुगंधानुसार बदलतो, त्यामुळे प्रत्येक प्रदेशात त्याच्या खास जाती प्रसिद्ध झालेल्या दिसतात.

भारत, दक्षिण आशिया आणि आग्नेय आशियामध्ये विशेष करून आंब्याचे महत्व अधिक आहे. हिंदू संस्कृती, साहित्य, पुराणकथा आणि पारंपरिक खाद्यपद्धतींमध्ये आंबा झाडाचा मोठा उल्लेख दिसतो.

---

Mango Tree Information In Marathi – आंबा झाडाची माहिती

भारतात शेकडो आंब्याच्या जाती आढळतात. काही जाती त्यांच्या चवीसाठी, काही सुगंधासाठी तर काही व्यापारी उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहेत. हिंदू धर्मातील शुभकार्य, सण, पूजा, विवाह सोहळे या सर्व ठिकाणी आंब्याची पानं, फुले आणि तोरण यांचा वापर शुभ मानला जातो. आंब्याचे झाड दीर्घायुषी असून ते ७५ ते १०० वर्षांपर्यंत जिवंत राहू शकते.

आंब्याच्या मोठ्या लागवडीच्या भागाला आमराई असे म्हणतात. उंची साधारण ४० ते ६० फूट पर्यंत पोहोचू शकते. आंब्याचे फळ साधारण मध्यम आकाराचे, हिरवे, पिवळे, केशरी किंवा लालसर रंगाचे आणि अत्यंत रसाळ चवीचे असते.

---

आंबा झाडाची ओळख

• वैज्ञानिक नाव: Mangifera indica

• कुल: Anacardiaceae

• इंग्रजी नाव: Mango

• ओळख: भारतीय प्रजातीचा आंबा जगभर गुणवत्तेसाठी प्रसिद्ध आहे

भारतातील प्रमुख आंबा उत्पादन क्षेत्रांमध्ये महाराष्ट्र, गुजरात, उत्तर प्रदेश, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश यांचा समावेश होतो. पाकिस्तान, फिलिपिन्स आणि बांगलादेश हेदेखील आंबा उत्पादनात उल्लेखनीय देश आहेत. बांगलादेशमध्ये आंब्याला राष्ट्रीय वृक्ष मानले जाते.

नावे वेगवेगळ्या भाषांमध्ये:

• संस्कृत: आम्र / आम्रफल

• मल्याळम: मां

• बंगाली: आम

• मराठी: आंबा

• तेलुगू: ममिडी

इतिहासानुसार, पोर्तुगीज जे भारतात आले त्यांनी आंब्याची रोपे इतर देशात निर्यात केली. “Manga” नावातूनच Mango हा शब्द युरोपमध्ये रूढ झाला असे मानले जाते.

---

आंबा झाडाचे वर्णन

आंब्याच्या झाडाची रचना खालीलप्रमाणे:

• उंची: ३५ ते ४० मीटरपर्यंत (प्रदेशानुसार बदल)

• खोड: जाड, करडे/काळपट, खरबरीत आणि मजबूत

• पाने:

  • लांबट, १५ ते ३५ सेमी लांबी

  • कोवळी असताना गुलाबी-केशरी, नंतर गडद हिरवी

• फुले (मोहोर):

  • सुगंधित, पिवळट/लालसर

  • हिवाळ्यानंतर मोहर येऊ लागतो

• फळ:

  • बाहेरून गर, आत कठीण कोय

  • कच्च्या अवस्थेत “कैरी”, पिकल्यावर “आंबा”

आंब्याचे झाड योग्य काळजी घेतल्यास १०० वर्षांपेक्षा जास्त टिकू शकते.

---

आंब्याची कलम आणि संवर्धन

आंब्याची कलम करणे उत्पादनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

• कलमाचे प्रकार: कोय कलम, मऊ कलम, गुंठी/ग्राफ्टिंग

• फायदा: मातृवृक्षासारखीच फळांची गुणवत्ता मिळते

• योग्य वय: १५ ते २० वर्षे जुन्या झाडांवर उत्तम कलमे घेतली जातात

---

आंब्याची लागवड (Mango Cultivation in Marathi)

• आंब्याची लागवड प्रामुख्याने उष्ण व दमट हवामानात होते

• समुद्रसपाटीपासून १५०० मीटर पर्यंत उत्पादन शक्य

• महाराष्ट्रातील अंदाजे ४.८५ लाख हेक्टर क्षेत्र आंब्याखाली आहे

आवश्यक अटी

घटक	माहिती
जमीन	मध्यम ते भारी, पाण्याचा निचरा होणारी
रोपे अंतर	९×९ ते १२×१२ मीटर
खत	सेंद्रिय कंपोस्ट + शेणखत
रोग नियंत्रण	गंधक फवारणी, छाटणी, निरोगी कलमे

---

आंब्याचे प्रकार

भारतामध्ये आंब्याच्या हजारो जाती आढळतात, त्यातील प्रसिद्ध जाती:

• हापूस (अल्फान्सो)

• पायरी

• केसर

• आम्रपाली

• नीलम

• रत्नागिरी हापूस

• दशेरी

• तोतापुरी

• सिंधू

• मल्लिका

• राजापुरी

---

धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व

• आंब्याच्या पानांचे तोरण शुभ मानले जाते

• पूजा, नवस, विवाह, गृहप्रवेशात अनिवार्य वापर

• कलशावर आंब्याची पानं ठेवण्याची परंपरा प्रचलित

• आयुर्वेदिक दृष्ट्या पानं, फळ, साल, कोय यांचे उपयोग

---

आंब्याचे उपयोग

खाद्य उपयोग:

• आमरस, आमटी, लोणचे, पन्हा, आमचूर, आंबापोळी

औषधी उपयोग:

• पचनशक्ती सुधारणा

• त्वचारोगांवर लोकचिकित्सेत उपयोग

• उष्णता कमी करण्यासाठी पन्हा लाभदायक

लाकूड:

• फर्निचर, संग्राहक वस्तू, धार्मिक साहित्य

---

FAQ

भारतामध्ये आंब्याच्या किती जाती आहेत?
➡ अंदाजे १०००+ जाती, त्यातील २५-३० व्यावसायिकदृष्ट्या महत्वाच्या.

आंब्याचे झाड किती उंच वाढते?
➡ साधारण १५ ते ३० मीटर उंच.

मोहर कोणत्या काळात येतो?
➡ साधारण ऑक्टोबर ते डिसेंबरदरम्यान मोहर फुटू लागतो.

भारताचे राष्ट्रीय फळ कोणते?
➡ आंबा.

आंबा फळ किती जुने मानले जाते?
➡ इतिहासात २०००–४००० वर्षांपूर्वीपासून उल्लेख.